Giới thiệu giáo trình ” Phân Loại Học Thực Vật – Học Liệu Số Ebooks PDF ”
Chương 1. MỞ ĐẦU
I – ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ CỦA PHÂN LOẠI HỌC THỰC VẬT
Phân loại học thực vật (hay Hệ thống học thực vật) là một phần của Thực vật học, chuyên nghiên cứu việc sắp xếp các thực vật giống nhau thành từng nhóm theo một trật tự tự nhiên, gọi là hệ thống.
Như vậy, đối tượng của Phân loại học thực vật là giới Thực vật vô cùng đa dạng, bao gồm các cá thể và các quần thể khác nhau. Còn nhiệm vụ của Phân loại học thực vật là phân loại và sắp xếp chúng theo một hệ thống tiến hóa tự nhiên.
Loài người ngay từ khi mới xuất hiện, trong lúc tiếp xúc với thiên nhiên, tìm hoa quả hoang dại, đào rễ, củ để ăn… đã phải tìm cách phân biệt các cây cối với nhau. Dần dần, sau này con người còn biết sử dụng cây để làm nhà cửa, đồ đạc, dụng cụ,… thì sự hiểu biết về thực vật cũng được mở rộng thêm. Khi nghề nông phát triển, số lượng cây được biết đến ngày càng nhiều lên. Một yêu cầu thực tế đặt ra là phải phân loại chúng để sử dụng.
Đó là mầm mống ra đời của môn Phân loại học thực vật mà nhiệm vụ lúc đầu là tìm cách sắp xếp các thực vật thành từng loại, từng nhóm. Về sau, cùng với sự phát triển của học thuyết Darwin, Phân loại học thực vật còn có thêm một nhiệm vụ to lớn hơn: sắp xếp các thực vật theo một trật tự tự nhiên từ thấp đến cao, gọi là hệ thống tiến hóa, hệ thống ấy phải phản ánh được quá trình tiến hóa của giới Thực vật.
Việc phân loại các cây cối, làm sáng tỏ mối quan hệ thân thuộc giữa chúng, không những có tầm quan trọng về mặt lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn rất lớn, góp phần vào việc cải tạo, sử dụng những cây có lợi, hạn chế và kiểm soát các cây có hại. Phân loại học thực vật là cơ sở chủ yếu của các nghiên cứu về thực vật (Sinh thái, Tài nguyên, Di truyền chọn giống, Sinh lý, Sinh hóa…). Nhờ có Phân loại học, chúng ta hiểu được tính đa dạng của sự sống, nghĩa là sự khác biệt giữa các sinh vật được xuất hiện do kết quả của sự tiến hóa thích nghi. Phân loại học vì vậy là một nhánh của Sinh học, hơn thế nữa, là một trong những lĩnh vực cơ sở của Sinh học. “Đó là một trong những nhánh quan trọng và có ích lợi nhất của khoa học Sinh vật. Không có một môn học nào khác có thể dạy chúng ta nhiều hơn thế về thế giới mà chúng ta đang sống” (E.Mayr).
II – LƯỢC SỬ PHÂN LOẠI HỌC THỰC VẬT
Sự phát triển của Phân loại học thực vật gắn liền với sự phát triển của toàn bộ tri thức về thực vật của loài người. Có thể chia quá trình lịch sử của Phân loại học thực vật thành 3 thời kỳ :
1. Thời kỳ phân loại nhân tạo
Trong giai đoạn đầu tiên, mỗi dân tộc phân loại cây cối theo một cách khác nhau, và người ta cũng chưa biết đề ra các nguyên tắc và phương pháp phân loại, nên phân loại thực vật cũng chưa thành một môn khoa học.
Những công trình mô tả đầu tiên về thực vật xuất hiện ở Ai Cập (3000 năm trước Công nguyên (CN)) và ở Trung Quốc (2200 năm trước CN). Sau đó ở nước Hy Lạp cổ và La Mã cổ cũng xuất hiện hàng loạt các tác phẩm về thực vật.
– Théophraste (371 – 286 trước CN) là người đầu tiên đề xướng ra phương pháp phân loại và phân biệt một số tính chất cơ bản trong cấu tạo cơ thể thực vật. Ông cũng được coi là nguời sáng lập khoa học thực vật. Trong 2 tác phẩm “Lịch sử thực vật” và “Cơ sở thực vật” Ông đã mô tả được khoảng gần 500 loài cây, phân ra thành cây to, cây nhỡ, cây nhỏ, cây thân cỏ, cây sống trên cạn, sống dưới nước, cây có lá rụng hằng năm hay thường xanh, cây có hoa hay không có hoa… Nguyên tắc hình thái và sinh thái được coi là cơ sở trong cách phân loại của ông.
Sau đó nhà bác học La Mã Plinus (79-24 trước CN), viết bộ “Lịch sử tự nhiên” đã mô tả gần 1000 loài cây, cũng phân chia thực vật dựa trên nguyên tắc sinh thái nhưng chú ý nhiều đến cây làm thuốc và cây ăn quả.
Dioscoride người Hy Lạp (20 – 60 sau CN) đã nêu đặc tính của hơn 500 loài cây trong tác phẩm “Dược liệu học” của mình. Đặc biệt, ông đã xếp chúng vào các họ thực vật khác nhau.
Trong suốt thời kỳ Trung cổ, do sự thống trị của giáo hội, khoa học nói chung và Phân loại học thực vật nói riêng bị kìm hãm không phát triển được.
Tới thời kỳ Phục hưng (thế kỷ XV – XVI), do sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và mở rộng việc trao đổi hàng hóa, nên các kiến thức về thực vật cũng được phát triển nhanh chóng. Số cây cối được biết tăng lên rất nhiều, đòi hỏi phải xây dựng những bảng phân loại để tiện sử dụng. Trong thời kỳ này có 3 sự kiện xảy ra đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của Thực vật học. Đó là: sự phát sinh tập bách thảo vào thế kỷ XVI; việc thành lập các vườn bách thảo (thế kỷ XV – XVI) và việc biên soạn các cuốn “Bách khoa toàn thư” về thực vật. Tập bách thảo và vườn bách thảo đã giúp cho các nhà nghiên cứu luôn luôn có bên mình những tài liệu để nghiên cứu, mô tả.
Do việc tích lũy rất nhiều tài liệu thực tế từ thế kỷ XVI đến gần cuối thế kỷ XVIII, nên việc xây dựng các bảng phân loại thực vật đã trở thành nhiệm vụ trọng tâm của Thực vật học và đã xuất hiện nhiều bảng phân loại. Ví dụ :
Bảng phân loại của Caesalpine (1519 1603) là một trong những bảng phân loại đầu tiên được đánh giá cao. Ông cho rằng những tính chất của cơ quan sinh sản là quan trọng nhất trong việc xây dựng hệ thống phân loại, và ông lấy đặc điểm của hạt làm tiêu chuẩn phân loại.
– J. Ray (1628 1705): người Anh, đã mô tả tới 18.000 loài thực vật trong cuốn “Lịch sử thực vật”. Theo ông, thực vật gồm 2 nhóm lớn: nhóm “bất toàn” gồm nấm, rêu, dương xỉ, các thực vật thủy sinh, và nhóm “có hoa” (hiển hoa) gồm thực vật Một lá mầm và thực vật Hai lá mầm.Tournefort (1656 – 1708) dùng tính chất của tràng hoa làm cơ sở phân loại, chia thực vật có hoa thành nhóm không cánh và nhóm có cánh hoa.
