Giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách Lý Thuyết Quan Hệ Quốc Tế – Học Liệu Số Ebooks PDF
CHƯƠNG 1: DẪN NHẬP VỀ LÝ THUYẾT QUAN HỆ QUỐC TẾ
1. KHÁI NIỆM LÝ THUYẾT QUAN HỆ QUỐC TẾ
Có hai khái niệm về lý thuyết (Theory) thuộc loại thông dụng nhất. Theo Merriam-Webster Dictionary, lý thuyết là ý tưởng hoặc tập hợp các ý tưởng nhằm giải thích sự việc hay sự kiện nào đó… Theo Thesaurus and Encyclopedia, lý thuyết là một tập hợp các nguyên tắc được lập ra để giải thích một nhóm các sự việc hoặc hiện tượng…
Cả hai khái niệm trên đều khó áp dụng vào lý thuyết QHQT vì ít nhất ba điểm. Thứ nhất, lý thuyết không nên chỉ có hoặc quan điểm/ý tưởng hoặc nguyên tắc mà nên bao gồm cả hai. Nếu lý thuyết chỉ gồm ý tưởng hay quan điểm thì đó không hẳn là lý thuyết khoa học. Ví dụ như các ý tưởng về văn học hay nghệ thuật thì thật khó coi chúng là lý thuyết khoa học. Nếu chỉ có nguyên tắc, đó sẽ chỉ là lý thuyết về phương pháp trong khi lý thuyết QHQT vốn rộng hơn nhiều. Các lý thuyết QHQT bao giờ cũng chứa đựng nhiều quan điểm/ý tưởng về QHQT bên cạnh các nguyên tắc có tính phương pháp luận.
Thứ hai, cả hai khái niệm trên đếu chưa thấy rõ cái gọi là “tập hợp” (set) của các quan điểm/ý tưởng và nguyên tắc được tạo ra dựa trên cơ sở gì. Chắc chắn lý thuyết không thể tập hợp các quan điểm và nguyên tắc một cách tùy tiện được. Cơ sở này ở đây là cơ sở lý luận chung để hình thành nên các quan điểm và nguyên tắc, đó cũng là điểm kết nối chúng với nhau thành một hệ thống logic. Phải như vậy thì mới tạo nên lý thuyết khoa học. Không có cơ sở lý luận chung này, tập hợp quan điểm hay nguyên tắc không thể trở thành lý thuyết. Tất cả quan điểm của các lý thuyết QHQT được trình bày trong sách này đều được xây dựng trên cơ sở lý luận chụng nhất định.
Thứ ba, theo khái niệm của Merriam-Webster Dictionary, lý thuyết có thể chỉ gồm một ý tưởng. Một ý tưởng có thể vẫn thuộc về lý thuyết nhưng nếu coi nó là một lý thuyết thì có thể bị lẫn lộn với một lý luận riêng biệt về vấn đề cụ thể nào đó. Ví dụ, trong Chủ nghĩa Hiện thực vốn là một lý thuyết, có lý luận riêng về vai trò chủ thể của quốc gia, lý luận về cân bằng quyền lực, lý luận về sự lưỡng nan an ninh,… Vì thế, lý thuyết nên được coi là gồm tập hợp nhiều quan điểm. Cho dù có lý thuyết to hay nhỏ, đối tượng giải thích và phạm vi ứng dụng lớn hay bé thì chúng đều được cấu thành bởi nhiều quan điểm và nguyên tắc.
Từ đó, theo chúng tôi, lý thuyết là tập hợp quan điểm tương đối bao quát về chủ đề nào đó trên cơ sở lý luận chung. Khái niệm này hiện nay là cách hiểu tương đối phổ biến trong khoa học xã hội và nhân văn nói chung, trong lý thuyết QHQT nói riêng. Trên cơ sở đó, có thể hiểu lý thuyết QHQT là tập hợp quan điểm tương đối bao quát về QHQT trên cơ sở lý luận chung. Khái niệm này sẽ được sử dụng làm căn cứ để lựa chọn những lý thuyết QHQT cho cuốn sách này.
Tuy nhiên, có một thực tế là lý thuyết nhiều khi còn được gọi bằng nhiều cách gọi khác nhau như hệ quy chiếu (paradigms), cách nhìn (perspectives), diễn ngôn (discourses), trường phái tư duy (schools of thought), ý tưởng (images), truyền thống tư duy (traditions),… Chúng có thể được gọi chung là lý thuyết nếu chúng đáp ứng được các tiêu chí trong khái niệm lý thuyết nêu trên. Nhưng những cái trên chỉ nên được gọi là lý thuyết khi nội dung của nó có chứa đựng cả bản thể luận, nhận thực luận và phương pháp luận. Lý thuyết phải có sự tương đối phố quát và bao quát về mặt lý luận. Nếu không, chúng chỉ nên được coi là những lý. luận về vấn đề nào đó.
2. MỤC ĐÍCH CỦA LÝ THUYẾT QUAN HỆ QUỐC TẾ
Có nhiều ý kiến khác nhau về mục đích của lý thuyết QHQT. Scott Burchill and Andrew Linklater đã tổng hợp ý kiến của các học giả và nhiều trường phái lý thuyết khác nhau về mục đích của lý thuyết QHQT. Các ý kiến này là:
– Lý thuyết phân tích và cố gắng làm rõ việc sử dụng các khái niệm như cân bằng quyền lực chẳng hạn. Đây là ý kiến của Butterfield and Wight năm 1966
– Lý thuyết giải thích các quy luật của chính trị quốc tế hay những mẫu hình thường có của hành vi quốc gia. Đây là quan điểm của Kenneth Waltz năm 1979
– Lý thuyết sử dụng các dữ liệu có tính kinh nghiệm để kiểm tra các giả thuyết về thế giới như sự loại trừ chiến tranh giữa các quốc gia dân chủ tự do. Đây là ý kiến của Doyle năm 1983.
– Lý thuyết cố gắng hoặc giải thích và dự báo hành vi, hoặc để hiểu về thế giới “trong đầu” của các chủ thể QHQT. Đây là ý kiến của Hollis và Smith năm 1990.
– Lý thuyết là truyền thống suy xét về quan hệ giữa các quốc gia, trong đó tập trung vào cuộc đấu tranh vì quyền lực, bản chất của xã hội quốc tế và khả năng của một cộng đồng thế giới. Đây là quan điểm của Wight năm 1991.
– Lý thuyết phê phán các hình thức của sự thống trị và các cách nhìn dường như là tự nhiên và không thể thay đổi thì thực ra được kiến tạo về mặt xã hội và có khả năng thay đổi. Đây là quan điểm của Lý thuyết Phê phán.
– Lý thuyết phản ánh về việc thế giới cần được tổ chức như thế nào và các cách thức nhận thức khác nhau về nhân quyền hay công bằng xã hội toàn cầu cần được kiến tạo và bảo vệ. Đây là quan điểm của những người ủng hộ đạo đức quốc tế
– Lý thuyết phản ánh quá trình tự lý thuyết hóa, chúng phân tích các đòi hỏi có tính nhận thức luận về việc con người hiểu biết thế giới như thế nào, phân tích các đòi hỏi có tính bản thể luận về những gì sau cùng đã cấu thành nên thế giới. Đây là quan điểm của lý thuyết cấu thành.¹
