Chương 1. NHẬP MÔN TÂM LÝ HỌC GIÁO DỤC
MỤC TIÊU
Sau khi học xong chương này, người học:
Về năng lực
Hiểu rõ đối tượng, nhiệm vụ của Tâm lý học giáo dục.
Hiểu được mối quan hệ giữa Tâm lý học giáo dục với một số chuyên ngành Tâm lý học khác
Hiểu và vận dụng các phương pháp nghiên cứu trong Tâm lý học giáo dục.
Về phẩm chất
Quan tâm nhiều hơn đối với các vấn đề của Tâm lý học giáo dục.
Có thái độ tích cực khi xem xét các vấn đề của Tâm lý học giáo dục.
1. Đối tượng, nhiệm vụ nghiên cứu của Tâm lý học giáo dục
Năm 1879, Tâm lý học chính thức trở thành một khoa học độc lập và bắt đầu phát triển mạnh mẽ với sự ra đời của nhiều chuyên ngành Tâm lý học. Ba năm sau sự ra đời của Tâm lý học, vào năm 1882, nhà Tâm lý học người Đức, Preier lần đầu tiên xuất bản cuốn sách “Tâm hồn trẻ thơ” đánh dấu sự ra đời của chuyên ngành Tâm lý học phát triển. Tuy nhiên, Tâm lý học phát triển không thể nghiên cứu con người một cách độc lập, mà phải được đặt trong những điều kiện cụ thể của quá trình dạy học và giáo dục vì tách khỏi những điều kiện đó thì con người không thể phát triển một cách toàn diện. Vì vậy, chuyên ngành Tâm lý học giáo dục nhanh chóng được định hình với đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu đặc trưng.
1.1. Đối tượng nghiên cứu
Tâm lý học giáo dục nghiên cứu các quy luật nảy sinh, biến đổi, phát triển của các hiện tượng tâm lý trong quá trình dạy học, giáo dục cũng như môi quan hệ giữa sự phát triên tâm lý cá nhân với các điều kiện khác nhau của quá trình dạy học và giáo dục.
Như vậy, đối tượng nghiên cứu của Tâm lý học giáo dục được xác định gồm có:
Sự phát triển tâm lý của người học, các điều kiện phát triển tâm lý trong quá trình dạy học và giáo dục;
Bản chất hoạt động học tập của người học, những yếu tố tạo nên hiệu quả học tập;
Những vấn đề liên quan đến việc hình thành các phẩm chất nhân cách, định hướng giá trị, hành vi đạo đức của người học cũng như những yếu tố tác động đến động cơ, thái độ và hành vi ứng xử của người học;
Những khó khăn tâm lý của cá nhân trong quá trình dạy học, giáo dục và một số vấn đề liên quan đến công tác hỗ trợ tâm lý học đường;
Những tác động của môi trường xã hội, môi trường văn hóa, môi trường giáo dục đến đời sống tâm lý và sự phát triển của người học.
1.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nhiệm vụ nghiên cứu của Tâm lý học giáo dục là xác định cơ sở tâm lý học của hoạt động dạy học, giáo dục cũng như công tác hỗ trợ tâm lý học đường nhằm đảm bảo cho sự phát triển tối ưu của người học, cụ thể:
Nghiên cứu, xác lập cơ sở tâm lý học của các quan điểm, triết lý, xu hướng giáo dục, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế cũng như định hướng ứng dụng vào hoạt động dạy học, giáo dục và hỗ trợ tâm lý học đường;
Xác định quy luật lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển các loại hình trí tuệ trong quá trình dạy – học cũng như quy luật hình thành phẩm chất nhân cách, định hướng giá trị, thái độ và hành vi phù hợp, những biến đổi tâm lý của người học dưới ảnh hưởng của tác động sư phạm theo từng giai đoạn lứa tuổi nhất định; Xác định cơ sở tâm lý của việc điều khiển quá trình dạy học và giáo dục trong nhà trường, ngoài xã hội và trong gia đình cũng như xây dựng mối quan hệ giữa người dạy – người học, giữa người học với nhau, giữa gia đình, nhà trường và các lực lượng giáo dục khác;
Ứng dụng thành quả nghiên cứu của Tâm lý học phát triển, Tâm lý học khác biệt, Tâm lý học văn hóa, Tâm lý học xã hội… cho việc dạy học và giáo dục và hỗ trợ tâm lý đặt trọng tâm vào sự phát triển toàn diện của cá nhân, thúc đẩy động cơ, tăng cường hứng thú, niềm say mê cho người học;
Cung cấp cơ sở tâm lý cho các hoạt động giáo dục gia đình và cộng đồng, nơi mà mỗi người đều đóng vai trò là nhà giáo dục, người dạy và người học… góp phần hình thành xã hội học tập với mục tiêu học tập suốt đời.
2. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của Tâm lý học giáo dục
Tâm lý học giáo dục là một chuyên ngành của Tâm lý học. Xét về tiến trình hình thành và phát triển của Tâm lý học giáo dục, có thể kể đến các giai đoạn chính như sau:
2.1. Giai đoạn trước khi Tâm lý học trở thành một khoa học độc lập
Những ý tưởng đầu tiên của Tâm lý học giáo dục đã xuất hiện từ thời Hy Lạp cổ đại với đại diện tiêu biểu là Plato và Aristotle. Plato và Aristotle đã đưa ra ý tưởng nghiên cứu về sự khác biệt cá nhân trong giáo dục, huấn luyện cá nhân và một số vấn đề thúc đẩy động cơ, sự hình thành các nét tính cách tích cực, ưu điểm và hạn chế của giáo dục đạo đức. Một số chủ đề có liên quan đến Tâm lý học giáo dục cũng được đề cập trong các bài hùng biện lúc bấy giờ như ảnh hưởng của âm nhạc, thơ ca và một số loại hình nghệ thuật khác đến sự phát triển cá nhân, vai trò của người dạy, mối quan hệ giữa người dạy và người học. Đáng lưu ý, quan điểm của Plato về tính bẩm sinh của năng lực hiểu biết, đã tạo nên sự tranh cãi gay gắt về vai trò của yếu tố bẩm sinh và giáo dục đối với sự phát triển cá nhân (Hergenhahn, 2009).
