Phần I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON
Chương 1. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON
I. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
Trong suốt thế kỉ XX, đặc biệt là nửa sau của thế kỉ, cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật diễn ra như vũ bão, khoa học đã trở thành một bộ máy khổng lồ nghiên cứu và khám phá tất cả các lĩnh vực hoạt động khác nhau của con người và đã mang lại cho nhân loại một kho tàng tri thức đồ sộ, mở ra một kỉ nguyên bùng nổ thông tin dữ dội.
Trước sự phát triển thần tốc ấy, bản thân khoa học cũng cần được nghiên cứu một cách khoa học và quan trọng nhất là cần khái quát những lí thuyết về cơ chế và phương pháp nghiên cứu của chính khoa học, đồng thời tìm ra các cách thức tổ chức có hiệu quả cho các quá trình nghiên cứu khoa học. Như vậy là chính bản thân công việc nghiên cứu khoa học lại trở thành đối tượng nghiên cứu của những bộ môn khoa học mới ở cấp độ cao hơn. Đặc biệt quan trọng đối với công việc nghiên cứu khoa học là phương pháp luận nghiên cứu khoa học.
Theo Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học – 1998), “Phương pháp luận là học thuyết về phương pháp nhận thức khoa học và cải tạo thế giới”.
Để hiểu rõ về phương pháp luận nghiên cứu khoa học, chúng ta cần làm rõ các thuật ngữ sau đây: Phương pháp luận (Methodology) bắt nguồn từ tiếng Hi-lạp, bao gồm hai thuật ngữ Methodos là phương pháp và Logos là lí thuyết, học thuyết. Từ đó, có thể hiểu phương pháp luận là lí thuyết về phương pháp, còn phương pháp luận nghiên cứu khoa học là lí thuyết về phương pháp nghiên cứu khoa học hay lí thuyết về con đường nhận thức, khám phá thế giới. Do vậy có thể hiểu phương pháp luận nghiên cứu khoa học là hệ thống lí thuyết về phương pháp nhận thức khoa học, bao gồm các lí thuyết về sáng tạo, những quan điểm tiếp cận đối tượng khoa học, cùng với hệ thống lí thuyết về phương pháp và logic tiến hành nghiên cứu các công trình khoa học cũng như phương pháp tổ chức các quá trình nghiên cứu đó.
Phương pháp luận là một phạm trù rất rộng, theo Từ điển tiếng Việt, “Phương pháp là cách thức nhận thức, nghiên cứu hiện tượng của tự nhiên và đời sống xã hội”, cho nên phạm vi bao quát của phương pháp luận rất lớn. Phương pháp luận nghiên cứu khoa học đặt ra cho mình hàng loạt những nhiệm vụ sau đây:
– Làm sáng tỏ bản chất của khoa học và hoạt động nghiên cứu khoa học, tổng kết các quy luật phát triển của khoa học hiện đại.
Làm sáng tỏ cơ chế tư duy sáng tạo trong nhận thức của nhà khoa học và các kĩ năng thực hành của họ.
Nghiên cứu những quan điểm tổng quát, những cách tiếp cận đối tượng nhận thức, đồng thời xây dựng hệ thống lí thuyết về phương pháp nghiên cứu khoa học.
Phương pháp luận, một mặt vạch ra con đường, các bước đi trong tiến trình nghiên cứu các đề tài khoa học, đồng thời tìm ra cấu trúc logic nội dung của các công trình đó.
Phương pháp luận nghiên cứu khoa học cũng chú ý đến phương pháp tổ chức, hoạt động nghiên cứu khoa học, coi đó là một khâu ứng dụng các thành tựu khoa học nhằm nâng cao tiềm lực khoa học và tổ chức quá trình nghiên cứu khoa học đạt hiệu quả cao.
Trong mỗi giai đoạn phát triển khoa học, đặc biệt đối với khoa học hiện đại, đòi hỏi nghiên cứu khoa học cần phải có cách tiếp cận mới đối với đối tượng của mình, phải tìm ra các phương pháp nghiên cứu mới, đồng thời phải phát hiện ra những con đường mới để ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Có thể nói, việc hoàn thiện phương pháp luận luôn luôn là đòi hỏi bức thiết của khoa học hiện đại và chính việc nghiên cứu để hoàn thiện phương pháp luận nghiên cứu khoa học cũng là sự tự ý thức của khoa học về con đường phát triển của bản thân mình.
Phương pháp luận nghiên cứu khoa học là kết quả của quá trình khái quát líthuyết và thực tiễn nghiên cứu khoa học. Nó trở thành công cụ sắc bén để hướng dẫn tất cả những người nghiên cứu khoa học cũng như các nhà tổ chức hoạt động khoa học.
Thực tiễn nghiên cứu khoa học đã khẳng định rằng, không có lí luận đầy đủ về phương pháp nhận thức thì không thể có sự phát triển nhanh chóng của khoa học. Phương pháp luận có chức năng đặc biệt quan trọng là hướng dẫn thực hành nghiên cứu khoa học. Trong nghiên cứu khoa học, khó có đề tài nào lại không liên quan đến vấn đề phương pháp luận. Phương pháp luận vừa là cơ sở lí luận, vừa là kim chỉ nam cho mọi đề tài nghiên cứu khoa học. Nắm vững phương pháp luận là nắm được con đường đi tìm chân lí. V.I. Lênin đã từng chỉ ra rằng: “Người nào bắt tay vào giải quyết các vấn đề riêng trước khi giải quyết vấn đề chung thì người đó không tránh khỏi vấp phải khó khăn của những vấn đề đó một cách không tự giác”.
Rõ ràng phương pháp luận nghiên cứu khoa học là một bộ môn khoa học không thể thiếu được đối với những người nghiên cứu khoa học. Nắm vững phương pháp luận là nắm vững lí luận về con đường khám phá thế giới, điều đó cần thiết không những cho các nhà khoa học mà cần cho cả cuộc sống nói chung.
Nghiên cứu trẻ em là một hệ thống khoa học mang tính phức hợp, nó đòi hỏi phải có một phương pháp luận rõ ràng, chính xác trên cơ sở hiểu rõ khái niệm về trẻ em mới đem lại những thành tựu to lớn, đáng tin cậy, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp chăm sóc và giáo dục trẻ em ngày càng có hiệu quả cao.
II. PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT VỪA LÀ NỀN TẢNG VỪA LÀ KIM CHỈ NAM TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON
Phép biện chứng duy vật là sự thống nhất hữu cơ giữa phép duy vật và phép biện chứng trong nhìn nhận thế giới. Phép biện chứng duy vật là kết tinh của các thành tựu khoa học và tư tưởng triết học của nhân loại.
Phép duy vật khẳng định rằng vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau, ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não bộ của con người.
Phép biện chứng cho ta cách nhìn hiện thực một cách hệ thống, thấy được các sự vật và hiện tượng trong thế giới luôn luôn tác động qua lại lẫn nhau theo những quan hệ mang tính quy luật.
Nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật được thể hiện trong những vấn đề chủ yếu sau đây:
1. Hai nguyên lí của phép biện chứng duy vật
Nguyên lí về mối quan hệ phổ biến của thế giới chỉ ra rằng, tất cả các sự vật và hiện tượng trong hiện thực khách quan đều nằm trong những mối quan hệ qua lại với nhau rất phức tạp. Nguyên lí này đòi hỏi cần phải quán triệt tính hệ thống và toàn diện trong khi nghiên cứu các sự vật và hiện tượng của thế giới.
Nguyên lí về tính phát triển của thế giới chỉ ra rằng, mọi sự vật và hiện tượng trong hiện thực khách quan đều luôn luôn vận động và biến đổi không ngừng theo xu hướng phát triển. Nguyên lí này đòi hỏi cần phải xem sự vật và hiện tượng trong sự vận động, biến đổi không ngừng, trong sự phát triển của chúng.
