Chương I – NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA TÂM LÝ HỌC KHÁC BIỆT
I. ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ VÀ Ý NGHĨA CỦA TÂM LÝ HỌC KHÁC BIỆT
Tâm lý học khác biệt (Differential Psychology) là một chuyên ngành của tâm lý học được hình thành từ cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Những thành tựu nghiên cứu về khí chất, tính cách, tập tính học, di truyền… đã tác động đến sự hình thành và phát triển Tâm lý học khác biệt. Tâm lý học khác biệt là một chuyên ngành tâm lý học ứng dụng.
1. Đối tượng nghiên cứu của Tâm lý học khác biệt
Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lần thứ nhất, thời kỳ Phục hưng đem lại những thành tựu khoa học nghiên cứu tự nhiên rực rỡ như: Sự phát hiện và tìm ra những tế bào vào năm 1665 của nhà khoa học người Anh Hooke, Robert (1635-1703); những nghiên cứu chi tiết về tế bào của các nhà sinh vật học người Séc Purkinje và Johannes (1787-1869) đã khám phá ra chuỗi nơron trong bộ não; sự phát minh máy hơi nước và máy công cụ mới, đã biến công xưởng thủ công nghiệp thành đại công nghiệp hiện đại.
Cuốn sách “Nguồn gốc các loài vật” của Charles Darwin ra đời năm 1859 đã chính thức kết thúc thời kỳ siêu hình trong sinh vật học, bởi vì ông đã chứng minh cả giới hữu cơ ngày nay, thực vật và động vật, trong đó bao gồm cả loài người, là sản phẩm của quá trình phát triển liên tục mấy triệu năm. F. Engels gọi chung Thuyết tiến hóa của Darwin, cùng với định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, cũng như thuyết tế bào học là ba phát hiện lớn của khoa học tự nhiên trong thế kỷ XIX(1).
Về xã hội, những đóng góp lớn của J.J. Rousseau (1712-1778) về nguồn gốc bình đẳng của con người trong xã hội, với ông dân chủ, bình đẳng và tự do như là thiên phú của con người. Đó cũng là sự tiến bộ xã hội, có thể ông là người đặt nền tảng lý luận cho sự giải phóng con người. Học thuyết tiến hóa của Darwin trong sinh học có ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của nhà triết học Herbert Spencer (1820-1903) trong công trình “The Social organnnism”, Spencer lấy các xã hội loài người so sánh với cơ thể sinh vật, ông sử dụng phép loại suy để liên kết tiến hóa sinh học với tiến hóa xã hội loài người… (2)
Căn cứ vào tiến bộ công nghiệp, sự phát triển kinh tế và sức mạnh quân sự đầy kiêu hãnh của người châu Âu và người Mỹ, các xã hội phương Tây ở thế kỷ XIX cho rằng, họ là đỉnh cao trong quá trình tiến hóa của nhân loại, đó là một trong nhiều căn cứ cho tư tưởng phân biệt chủng tộc, dân tộc ra đời.
Những đóng góp lớn lao cho cơ sở khoa học để nhận biết những khác biệt giữa con người và động vật, giữa các nhóm xã hội (gia đình, thành thị và nông thôn) các quốc gia, được Karl Marx (1818-1883) và Friedrich Engels (1820-1895) viết trong tác phẩm Feurbach: sự đối lập giữa quan điểm duy vật và quan điểm duy tâm(3) “Con người khác với động vật có thể nhờ ý thức, tôn giáo hoặc bất cứ thứ nào khác mà bạn thích. Con người tự bản thân mình bắt đầu tự tách ra khỏi loài động vật ngay khi loài người bắt đầu sản xuất các tư liệu sinh hoạt của mình…”. Sự phân công lao động trong một dân tộc, trước hết sự tách lao động công nghiệp và lao động thương mại ra khỏi lao động nông nghiệp, và vì thế dẫn đến sự phân biệt thành thị với nông thôn, cùng với sự xung đột về lợi ích. Như vậy, có thể coi sự phân công lao động xã hội là điều kiện tiên quyết dẫn đến các thành tựu phát triển xã hội và đồng thời kéo theo sự phân phối của cải do lao động xã hội tạo ra để phục vụ đời sống cá nhân.
Đối với mỗi cá nhân sự phân công lao động xã hội phải dựa vào tư liệu, công cụ sản xuất mà cá nhân đó sở hữu, theo đó họ có quyền sở hữu về sản phẩm lao động. Khi tư liệu, công cụ sản xuất thuộc sở hữu tập thể, quốc gia thì việc phân công lao động cho cá nhân phải dựa vào những yếu tố nào? Khi mà công nghiệp phát triển, dịch vụ phát triển, sự giàu có về của cải xã hội ngày càng tăng khoảng cách giàu nghèo giữa các cá nhân và các cộng đồng xã hội ngày càng lớn, thì sự phân phối sản phẩm lao động theo tiêu chí nào?
Những vấn đề phân tích trên chính là bối cảnh ra đời và cũng là những câu hỏi đi tìm những nguyên nhân tạo ra sự khác biệt giữa các cá nhân, các nhóm người, dân tộc, chủng tộc theo hướng xã hội học, nhân loại học. Ngoài những yếu tố phân công lao động xã hội, yếu tố kinh tế, quyền sở hữu tư liệu sản xuất, sự phân phối sản phẩm lao động xã hội thì sự khác biệt tâm lý cá nhân, tâm lý nhóm xã hội có phải là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt giàu nghèo, phát triển và chậm phát triển của cá nhân, nhóm xã hội hay không?
Trong khi tiến hành các cuộc cách mạng khoa học – kỹ thuật con người lại có điều kiện để nhận thức chính mình, theo đó phải điều chỉnh hành vi, hoạt động của bản thân, hướng tới thỏa mãn tối đa các nhu cầu vật chất, tinh thần cho cá nhân, nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng xã hội. Tâm lý học khác biệt ra đời nghiên cứu những khác biệt tâm lý của các cá nhân, cộng đồng xã hội, dân tộc.
Tâm lý học khác biệt nghiên cứu các quy luật chi phối vào) quá trình hình thành, phát triển, biểu hiện sự khác biệt tâm lý cái nhân và các nhóm người.
Tâm lý học khác biệt nghiên cứu bản chất và nguồn gốc: những khác biệt tâm lý của cá nhân và các nhóm người.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu của Tâm lý học khác biệt
Tâm lý học khác biệt cũng như tất cả các khoa học khác có đối tượng nghiên cứu của mình, có hệ thống lý thuyết, hệệ thống các luận điểm các khái niệm khoa học, được kế thừa từr thành tựu khoa học của các khoa học khác, đồng thời có cáii riêng của mình.
+ Tâm lý học khác biệt là một khoa học ứng dụng, tiếp tục nghiên cứu, phát triển và hoàn thiện các khái niệm, phạm trù cácc luận điểm riêng cho mình như các khác biệt về nhận thức, nhâm cách, xúc cảm…
+ Nghiên cứu vị trí vai trò các yếu tố di truyền sinh học, cácc yếu tố môi trường, các yếu tố nuôi dưỡng và giáo dục chi phốii vào sự khác biệt tâm lý của cá nhân.
+ Nghiên cứu, thiết kế, xây dựng các loại phương pháp nhằm phát hiện, xác định những đặc trưng cá nhân chi phối vào quá trình tạo ra sự khác biệt tâm lý ở các cá nhân.
+ Thiết kế, xây dựng các loại trắc nghiệm đánh giá, đo lường được những khác biệt tâm lý giữa các cá nhân và nhóm người..
+ Nghiên cứu những khác biệt tâm lý căn bản của cá nhâm như nhận thức, xúc cảm, ngôn ngữ, ý thức… Đồng thờời nghiên cứu những khác biệt tâm lý qua các đặc trưng nhâm cách của cá nhân.
+ Nghiên cứu những khác biệt về giới, lứa tuổi, vị thế xã hội –kinh tế của cá nhân cũng như khác biệt dân tộc và chủng tộc..
